Geçen hafta Türkiye Cumhuriyetini kuran önderimiz Mustafa Kemal Atatürk’ün ölüm yıl
dönümüydü.Ulusça Atamızı andık.Milyonlar Atamızın yattığı yer olan Anıt Kabire giderek Atamıza
olan bağlılığını bir kez daha gösterdi.Gerçekten o kalabalıkları görünce gözlerim doldu.
Peki Atamızı yeterince tanıyormuyuz? Vallahi ben bile Atamızla ilgili kitapları okuyunca Atamızı
yeterince tanımadığımı ve tanımaya başlayınca da hayranlığımın bir kez daha arttığını belirteyim.
Bu hafta size Atamızla ilgili bilinmeyenlerden bahsedeceğim.Sizlerde bu yazıyı okuyunca Atamınızın
bu yönünü bilmiyorduk diyerek Atatürk’ü daha çok seveceğinizden eminim.Atatürk” İstikbal
Göklerdedir “diyerek ilk uçak fabrikasını kuruyor fakat vefat edince maalesef Atamızın bize bıraktığı
bu önemli mirasına sahip çıkılmayarak kapatılmasına göz yumulmuştur.Söylenecek çok söz var ama
değerlendirmeyi siz değerli okuyucularıma bırakıyorum.
6 EKİM 1928 İlk Uçak Fabrikası ATATÜRK Tarafından Kayseri de Kuruldu.
1950’li Yıllarda ABD hükümetinin,Marshall planı adı altında uyguladığı yardım çerçevesinde uçak ve
motor vermesi sonucunda bu üretim durmuştur.
Uçak fabrikası Atatürk’le kuruldu, 1950’de kapandı
Mustafa Kemal Atatürk havacılığa büyük önem verirdi. Cumhuriyet’ten hemen sonra havacılık
gelişmelerini incelemek ve araştırmak için Avrupa ülkelerine heyet gönderdi. Altı uzmandan oluşan
bu heyetin üyelerinden biri ilk pilotlarımızdan Vecihi Hürkuş idi. Vecihi Hürkuş geziden döndükten
hemen sonra projelerini gözden geçirmiş ve ilk Türk uçağını inşa etmeyi başarmıştı. İlk uçağın adını
VECİHİ K-6 koymuştur. Bu uçakların devamı da gelmişti.
1936’da başladı
Nuri Demirağ ilk uçak mühendisimiz Selahattin Alanı ortak ederek uçak inşa etmeye başladı. 17 Eylül
1936 Beşiktaş’ta bir ARGE atölyesi açarak işe başladı. Nuri Demirağ NU.D 36 (1940), NU.D 38 (1944)
yıllarında Türk malı uçaklar yapar. Bu uçaklar Amerikan yapımı uçaklarla boy ölçüşebilecek
niteliktedir. THK, Beşiktaş’taki fabrikaya ilk olarak 65 adet planör, sonrasında 10 adet başlangıç eğitim
uçağı sipariş etti. Planörler, 1937-1938 yıllarında tamamlanarak teslim edildi Nuri Demirağ’ın
Beşiktaş’taki fabrikada yapılan ve hiç bir bozukluk göstermeden başarılı uçuşlarına devam eden
uçakları, Türkiye’de olduğu kadar yurtdışında da büyük yankılar uyandırmıştı. Hele çift motorlu,
barışta yolcu uçağı, savaşta istenildiği zaman eksiksiz bir bombardıman uçağı görevini yerine
getiriyordu Türklerin kendi uçaklarını kendilerinin yapması belli başlı uçak fabrikalarını
endişelendiriyordu. İngiliz ve Almanlara göre Amerika’nın endişeleri daha büyüktü.
Ancak Atatürk öldükten sonra bu alana ilgi azalmış devlet desteğini çekmiş Amerika’ya -Türkiye’ye
uçak satması için- ön ayak olan kişi Ahmet Emin Yalman Acenteliğidir. 1939’da THK, sipariş ettiği 65
adet uçak zamanında teslimat yapılmaması gerekçeleriyle sözleşmeyi feshetti.
Sam Amca ve uzantıları
Ne gariptir ki THK’nın almadığı bu uçaklar 16.000 uçuş yapar, senelerce uçar ve bir tek kaza dahi
olmaz. 1941-44 yılları arasında ABD Türkiye’ye 95 milyon dolarlık savaş malzemesi vermiş ABD’den
gelen malzemelere bir bedel ödenmemesine rağmen bu malzemelerin bakımı için her yıl bütçeden
400 milyon TL aktarılır ABD Yalman’a uçak sanayi konusunda temsilcilik verir.
Ne hikmetse yakınlarının acentesi olduğunu bile bile Fransızlar da Yalman’a acentelik verir. Bu
acenteliğin uçaklarını alıp da Nuri Demirağ’ın uçaklarını almayan 1949’un Hava Kuvvetleri Komutanı
şu vahim sözleri söyler: “Amerikan yardımından bedava uçak almak dururken uçak fabrikanıza sipariş
verirsem yarın bu millet beni asar.” 1920’li ve 1930’lu yıllarda büyük fedakârlıklarla elde edilen
savunma sanayi imkan ve kabiliyetleri kaybedilmeye başlanmış ve yurtiçi siparişleri azalmış ve tüm
bunlardan dolayı askeri fabrikalar ve sivil teşebbüsler 15 Mart 1950’de- ki kanunla kapatılmıştır. Nuri
Demirağ , uçak sanayinde destek görse veya önü kesilmeseydi, Türkiye ekonomisi, globalleşme
sürecinin neresinde olurdu acaba?
"Amerika, 1945'te harp bittikten sonra büyük bir pazar kaybetmişti. Elindeki sanayii ve fabrikaları
kapatmak işine gelmiyordu. Onun için de pazar arayışına girmişti. Türkler'in uçak yapmaması için
baskılara ve yardımlara başladı. O zaman Türkiye, bugün olduğu gibi yardıma muhtaçtı. Amerika
Marshall yardımı yapıyor. 'Siz kapatın fabrikanızı. Nasılsa size ucuz uçak vereceğiz, niye
uğraşıyorsunuz' diyorlar." Kum THK'nin 1940'larda Ankara, Etimesgut'ta dünyadaki diğer fabrikalarla
boy ölçüşen fabrikasının da başına aynı akıbetin geldiğini anlatıyor. "Nazi'lerin zulmünden kaçan çok
değerli Polonyalı hocaları vardı. Atatürk'ün Fransa'ya uçak mühendisi olmak üzere gönderdiği 20'den
fazla öğrenciyle İTÜ'den mezun olan arkadaşlarımız da orada çalışıyordu. O fabrikayı da kapattılar.
Teçhizatlar da hurdaya çıkarıldı. Saygılarımla.
İsmail Gürol Uğurlu
İnşaat Yüksek Mühendisi